Mag je zomaar een foto van het internet op je website gebruiken?

Ook al zijn foto's in overvloed te vinden, downloaden of kopiëren op het internet, ze blijven beschermd door het auteursrecht. Het auteursrecht beschermt immers “werken van letterkunde en kunst”. Bescherming wordt verleend indien aan volgende voorwaarden is voldaan:

• het werk is uitgedrukt in een concrete vorm: het werk moet een concrete vorm hebben, met de zintuigen waarneembaar zijn. Welke vorm dat is, is van ondergeschikt belang. Of een foto met een professionele camera of een smartphone getrokken werd, doet bijvoorbeeld niet ter zake.

• het werk is origineel: een werk wordt, in de zin van het auteursrecht, als origineel beschouwd indien het getuigt van de “persoonlijkheid van de auteur”. Zodra een fotograaf bijvoorbeeld bepaalde keuzes heeft gemaakt met betrekking tot de lichtinval, de posities, het perspectief, enz. wordt een foto als origineel beschouwd.

• artistieke merites van het werk spelen geen rol: het is dus niet vereist dat de foto van de hand is van een beroepsfotograaf of op een bepaalde manier ‘kunstzinnig’ is. Zelfs eerder banale of functionele foto’s, zoals packshots of profielfoto’s op Facebook, komen in aanmerking voor bescherming.

In de praktijk komt bovenstaande erop neer dat de grote meerderheid van de foto’s kunnen beschermd zijn door het auteursrecht.

De bescherming ontstaat automatisch. De fotograaf hoeft dus geen registratieformaliteiten of bijv. depot te volbrengen. Ook het plaatsen van een copyright-teken (©) bij de foto is geen beschermingsvoorwaarde.

Het auteursrecht geldt tot 70 jaar na het overlijden van de auteur. Na deze termijn vallen de door het auteursrecht beschermde werken in het publiek domein en kunnen ze worden gebruikt zonder toestemming van de houders van het auteursrecht.

De fotograaf (de ‘auteur’) is de enige die kan beslissen over de reproductie of het publiek verspreiden van zijn/haar foto. Reproductie moet daarbij ruim geïnterpreteerd worden: het gaat om de reproductie in gelijk welke vorm (digitaal, op papier of op nog een andere wijze).

Wel kan de fotograaf zijn auteursrechten (met uitzondering van de zogenaamde morele rechten) overdragen aan een derde (de ‘rechthebbende’), bijv. de opdrachtgever of werkgever, een fotodatabank, etc. In dat geval zal deze rechthebbende zelf bepaalde rechten, die normaal gezien enkel aan de fotograaf toekomen, kunnen uitoefenen, uiteraard binnen de grenzen van hetgeen overeengekomen werd.

Wil je een foto gebruiken, dan heb je dus de voorafgaande toestemming van de fotograaf zelf of van de rechthebbende nodig, die financiële of andere voorwaarden kan koppelen aan het gebruik.

In eerste instantie moet dus nagegaan worden wie de auteur of de rechthebbende is, om vervolgens met die persoon concrete afspraken te maken voor het gebruik.

Enkel wanneer je over een geldige schriftelijke toestemming van de fotograaf of de rechthebbende beschikt voor het gepland gebruik, kan je de beschermde foto zorgeloos op je website gebruiken.

Het auteursrecht is echter niet het enige regime waarmee je rekening moet houden worden als je een foto wil gebruiken op je website, in een artikel of op een blog.

Om de afbeelding van een persoon vast te leggen, maar ook publiek mede te delen of te reproduceren (in gelijk welke vorm) is immers de toestemming vereist van de persoon die afgebeeld wordt. De fotograaf, die als de voorwaarden daartoe vervuld zijn, over het auteursrecht op de foto beschikt, beschikt immers niet noodzakelijk over het mandaat over het zogenaamde ‘portretrecht’ van de persoon die op de foto wordt afgebeeld.

Bij wijze van voorbeeld: de toestemming van de fotograaf om een portret van een bekend persoon te gebruiken, ontlast je niet van de verplichting om bijkomend toestemming te verkrijgen van de afgebeelde, zeker niet indien het gebruik zich in een andere context situeert (bv. in een commerciële omgeving of voor reclamedoeleinden).

En wat dan met foto’s van auteursrechtelijk beschermde werken? Mag je nu een foto van het Atomium of het Antwerps havenhuis op je website posten?

In België geldt de zogenaamde “panoramavrijheid” voor werken van beeldende, grafische of bouwkundige kunst, die zijn gemaakt om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst. Het impliceert dat de auteur of de rechthebbende zich niet kan verzetten tegen een reproductie van een werk van beeldende, grafische of bouwkundige kunst dat zich in het openbaar domein bevindt.

Het openbaar domein wordt beschouwd als de publieke straten, pleinen, enz. die permanent bereikbaar zijn. Van een openbaar museum of het interieur van een woning die niet permanent voor het publiek geopend is, kan niet verondersteld worden dat ze gemaakt zijn om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst. Of de reproductie op papier, in elektronische vorm of op een andere wijze gebeurt, doet opnieuw niet ter zake. Wél laat de panoramavrijheid je niet toe het werk te adapteren, bv. door via photoshop het werk te onttrekken aan de publieke omgeving waarin het zich bevindt.

Ook hier geldt bovendien de regel dat de reproductie niet voor commerciële doeleinden kan gebeuren. Als je een foto van zulk werk op bijv. T-shirts en postkaarten wil afdrukken en vervolgens verkopen, heb je de voorafgaande toestemming nodig.

Als je fotografisch materiaal gebruikt zonder de nodige toestemmingen, maak je je schuldig aan een inbreuk op het auteursrecht.

Je kan in dat geval gedwongen worden om het gebruik van de foto onmiddellijk te staken. Bovendien kunnen zowel de fotograaf of de rechthebbende (wegens inbreuk op het auteursrecht), als de geportretteerde (wegens inbreuk op het recht op afbeelding) aanspraak maken op een schadevergoeding. De hoogte van de vergoeding is afhankelijk van de concrete feiten: om welke foto gaat het, wie is de fotograaf, hoe werd de foto gebruikt, wie wordt op de foto afgebeeld, enz.? Een redelijke schadevergoeding bepalen is niet eenvoudig. In de rechtspraak wordt het zogenaamde “SOFAM-tarief” (een indicatieve tabel van voornoemde beheersvennootschap) vaak als leidraad gebruikt voor vergoedingen wegens inbreuken op het auteursrecht (www.sofam.be). Het is evenwel geen vaste regel.

Sinds enige tijd ontvangen houders van websites facturen en aanmaningen voor (beweerd) onrechtmatig gebruik van foto’s op hun website. De aanmaning gaat gepaard met een screenshot van de website, waarop de foto in kwestie te zien is. Bedrijven als VisualRights Group (het vroegere Permission Machine), Graphics Detective en PicRights worden vaak collectief gemandateerd om gebruik van fotografisch materiaal via gespecialiseerde software te tracken en ten gelde te maken.

De geautomatiseerde en soms agressieve aanpak van dergelijke ‘incasso’ is niet zonder kritiek.

Vooraleer de factuur te betalen, is belangrijk na te gaan of de instantie wel volledig gemandateerd is op te treden en rechten te innen. Bekijk of je gebruik van de foto niet onder één van de uitzonderingen van het auteursrecht valt én of de gevraagde vergoeding in verhouding staan tot het gebruik. Zolang daarover geen duidelijkheid bestaat, is het wel van belang de factuur formeel te protesteren.

Het internet bevat heel wat databanken die (al dan niet gratis) foto’s aanbieden voor reproductie, bijvoorbeeld via een zogenaamde Creative Commons licentie. Dit vergt toch voorzichtigheid: er bestaat immers een brede waaier aan licenties en de voorwaarden waartegen de foto’s ter beschikking worden gesteld zijn niet altijd eenvoudig te begrijpen. Bovendien kunnen de databanken andere voorwaarden opleggen bij het gebruik van de foto’s. Zo kan het verplicht zijn de naam van de fotograaf te vermelden of kan elk commercieel gebruik uitgesloten zijn. Het is daarbij belangrijk na te gaan wat onder een “commercieel gebruik” moet begrepen worden. Soms is het loutere feit dat een afbeelding op een website gebruikt wordt, voldoende om als commercieel te worden aangemerkt indien de website de diensten van een bepaalde organisatie promoot.